【专题】河北省委理论学习中心组学习会发言摘编

Оваа страница документира офици?ално начело на македонската Википеди?а, општоприфатен стандард што сите уредувачи треба да го следат. Ако ?а уредувате оваа страница, Ве молиме прво уверете се дека за Вашата промена постои консензус. Ако се двоумите, прво дискутира?те на страницата за разговор.

На?важното од страницава: Статиите треба да содржат само матери?ал ко? претходно е публикуван од страна на доверливи извори. Уредувачите кои додаваат или менуваат содржини во статиите со што значително се менува нивната смисла мораат да наведат доверливи извори, во спротивно нивните уредува?а може слободно да се избришат.

Начела на Википеди?а
Глобални начела
Пет столба Што не е Википеди?а Занемарете ги сите правила
Начела за содржина
Неутрална гледна точка Проверливост Без оригинално истражува?е Биографии на живи личности Именува?е на статии
Работе?е со други
Учтивост Без лични напади Без правни закани Консензус Разрешува?е на спорови
Пове?е
Список на начела Список на напатстви?а

?

?Доверяй, но проверяй!“ — руска изрека (Верува?, ама провери!)

“

百度 放大观察假草皮，还是感觉S9的解析度更强，不过两者整体差距不大。

За да може неко? податок да биде вклучен во Википеди?а потребно е да биде проверлив. ?Проверливоста“ во ово? контекст би значела дека секо? читател мора да биде во состо?ба да провери дека податокот / содржината ко?а е додадена во неко?а стати?а претходно е об?авена од страна на неко? доверлив извор, затоа што Википеди?а не об?авува оригинални идеи ниту пак служи за об?авува?е на оригинални истражува?а.

Википеди?а:Проверливоста е едно од трите основни правила на Википеди?а во поглед на не?зината содржина. Другите две правила се: Без оригинални истражува?а и Википеди?а:Неутрална гледна точка. Заедно, овие три правила го одредуваат типот и квалитетот на матери?алот ко? може да биде об?авен во главниот именски простор. Овие три правила не треба да се гледаат одвоено, секо? уредник треба да ги има во предвид истовремено трите правила. Овие три правила се непроменливи и не може да ги ?надгласа“ никое друго правило ниту пак договор поме?у уредувачите.

Правило

1. Статиите треба да содржат само матери?ал ко? е об?авен од страна на значаен (угледен) извор. 2. Уредувачите кои додаваат нови содржини во неко?а стати?а би требало да го наведат изворот, во спротивно било ко? друг уредувач има право да ги избрише тие содржини. 3. Обврската да го наведе изворот на информации е на оно? уредувач ко? додава одредена содржина а не на оно? ко? тежи да ?а отстрани таа содржина.

Кога додавате одредено сознание

Проверката на фактите бара доста време. Неразумно е да се очекува од другите корисници да ги бараат изворите за да ?а проверат Вашата работа, посебно ако првобитната содржина е значително изменета. Докажува?ето е обврска на уредувачот ко? ги извршил измените. Од тие причини уредувачите треба да бидат ?асни, да избегнуваат двосмислени зборови, и да наведуваат референци. Пример:

Портпаролот за човекови права из?ави дека инцидентот е дел од пошироката форма на насилство во регионот.

Оваа из?ава е тешко проверлива. На?веро?атно многу други гласноговорници го коментирале посочениот инцидент и не е разумно да се очекува од другите корисници на Википеди?а да ги проверуваат сите можни из?ави за да ?а прона?дат токму оваа из?ава. Во таа насока коректно би било да запишеме:

Мир?ана На?чевска од организаци?ата Хелсиншки комитет на Македони?а из?ави: ?Ова е дел од растечкиот тренд во Македони?а на насилни протести и подеднакво насилни одговори“. (Канал 4, 8 ?ули 2000) [1]

Ова е лесно да се провери. Врската кон целата из?ава е наведен, читателите и уредувачите можат да го контактираат Канал 4 ако сакаат, покра? другото даден е и точниот цитат, па може да се употреби за пребарува?е на Интернет.

Степени на проверливост

Посто?ат пове?е степени на проверливост. На една страна се фактите кои може да ги провери било ко? уредувач релативно брзо за што се доволни само ресурсите достапни на интернет или во неко?а локална библиотека. На друга страна се нао?аат фактите кои можат да се проверат само од страна на експерти во дадената област.

Во принцип, треба да се има во предвид кои се лицата кои на?веро?атно ?е земат учество во уредува?ето на стати?ата, стати?ата треба да е проверлива за тие лица. Значи, стати?ата од областа на социологи?ата во себе може да содржи матери?ал ко? може да биде потврден само од страна на социолози или пак само врз потпира?е на некои стандардни текстови од областа на социологи?ата. Ме?утоа, веро?атно не би требало во себе да содржи нешто што може да го потврди само лекар од специ?ална пракса, биде??и не може да сметате дека неко? ?е го поминува своето време чита??и ги и исправа??и ги нашите грешки од областа на социологи?ата.

Доколку пишувате за неко?а тема ко?а е општо позната, може да бидете поопуштени околку праша?ето за проверливост, биде??и на?веро?атно поголемиот дел од уредувачите на стати?ата сигурно се добро информирани за таа тема. Но ако пишувате за помалку познати теми, на?веро?атно пове?ето корисници никогаш не слушнале за тие работи, па ?е морате да ги наведете вашите извори.

Утврдува?е на проверливоста

Посто?ат пове?е причини зошто да се провери неко? податок или из?ава од стати?ата:

• Авторот на стати?ата е познат по дава?е на неточни податоци или податоци кои можат да доведат до заблуда.
• Авторот е во состо?ба на конфликт на интереси.
• Во стати?ата посто?ат грешки и треба да се провери целиот текст.
• Стати?ата е предмет на расправа за точноста.
• На прв поглед изгледа дека тврде?ето не е веро?атно.
• Тврде?ето е клучно за целокупната содржина.
• Тврде?ето е премногу неодредено.

Ова е предлог постапка за проверка на содржината.

1. Ако наидете на скорешна промена и не сте сигурни дали промената е точна или не, додадете ?а стати?ата и разликата во Википеди?а:RC patrol
2. Ако почувствуавте нагон да отстраните некое тврде?е во постоечка стати?а, прво проверете ги референците на кра?от од стати?ата.
3. Ако се наведени референци, проверете го изворот. Ако може да си дадете потврден одговор дека из?авата се користи со тие извори, оставете ?а, во спротивно продолжете понатаму.
4. Ако постои нешто на страницата за разговор, тогаш разгледа?те ?а и неа. Тврде?ето можеби ве?е е проверено, па нема потреба да ?а повторувате постапката. Ме?утоа, ако референцата е наведена само на страницата за разговор, тогаш преместете ?а во самата стати?а, за да им помогнете на оние кои во иднина ?е се на?дат во слична ситуаци?а.
5. Логички размислува?те што се ви е потребно за да ги проверите наведените податоци, Ако со помош на логичко расудува?е може да ги верификувате наведените податоци можете да ги оставите, во спротивно продолжете понатаму.
6. Преместете ?а или прекопира?те ?а из?авата на страницата за разговор дава??и при тоа об?аснува?е дека не сте успеале да ?а потврдите из?авата при што ?е ги наведете и изворите кои сте ги провериле.
7. Евентуално проверете ?а и истори?ата на стати?ата за да видите ко? всушност ?а дал спорната из?ава и оставете порака на неговата страница за разговор об?аснува??и дека неговата из?ава е оспорена и упатете ги на соодветната страница за разговор.
8. Сега секо? треба да се чувствува слободен да ?а провери из?авата и да посочи соодветна референца на страницата за разговор.
9. Ако само сте ?а копирале из?авата, почека?те неколку дена (7-10) и потполно тргнете ?а од стати?ата. Не се грижете и понатаму ?е се нао?а на страницата за разговор.
10. Ако неко? прона?де соодветна референца, из?авата треба да ?а врати во стати?ата, со наведува?е на референцата. Со цел ?асно да се стави на знае?е ко?а из?ава со ко?а референца се користи, не би било лошо да ги нумерирате референците, па кога се повикувате ма нив во стати?ата тоа го правите со [1] или ¹. Ако нико? не прона?де соодветна референца, из?авата може да си остане на страницата за разговор.

Кога нешто успешно сте потврдиле, размислете да извршите измени или во самата стати?а или на страницата за разговор, со цел на следниот читател да му олесните доколку се на?де во слична ситуаци?а.

Сомнителни извори

За било ко?а енциклопеди?а, изворите треба да будат непобитни. Енциклопеди?ата не се заснова само на матери?али од еден извор. Авторите на енциклопеди?ата не спроведуваат оригинални истражува?а. Според тоа, било што што ?е се вклучи во енциклопеди?ата треба претходно да биде об?авено во еден или пове?е извори кои треба да ги наведеме во самата стати?а за да може секо? ко? ?е посака да изврши проверка или поблиску да се запознае со нив. Неверо?атните, необичните и неконвенционалните тврде?а бараат прилично ?аки извори.

Понекогаш неко? исказ може да се провери само на место со сомнителна доверливост, на пример ("блог") или жолт печат (таблоиди). Ако исказот е небитен, тогаш едноставно тргнете го од стати?ата— нема потреба да се трошат зборови на тврде?а кои се со ограничен интерес и сомнителна вистинитост. Но ако баш мора да ги задржите овие искази, тогаш ?асно назначете кои се изворите на овие тврде?а. Пример:

Според блогот "Тинтири минтири", просечниот Македонец стапува во брак после триесетата година а своето прво сексуално искуство го стекнува на 17 години.

Треба да имате на ум дека било ко? може релативно лесно да направи блог и да тврди дека е експерт за одредена област, или да направи некое гра?анско здружение од типот на: експерти за човекови права, религиозно здружение, спортско друштво и сл. Денес посто?ат милиони блогови. Според тоа треба да се направи проценка, дали изворот е доверлив.

Во поглед на проверливоста и доверливоста поставете си ги следниве праша?а: дали изворот е неко? познат струч?ак во дадена област? Дали изворот има груби грешки? Дали изворот ги следи новинарските или академските стандарди на етичко истражува?е? Во случа? на извор кон ко? се референцира поради изразува?е на мисле?е поставете си ги следниве праша?а: дали изворот е значаен (познат, релевантен)? Дали е репрезент на голема група на лу?е?

Погледнете ?а исто така и стати?ата за доверливи извори.

Проверливост, а не вистина

Статиите во Википеди?а би требало да се однесуваат на фактите, тврде?ата, теориите, идеите, мисле?ата и аргументите кои ве?е ги об?авил неко? доверлив или почитуван издавач. Мерило за вклучува?е е проверливоста, а не вистината.

Добар начин за праве?е разлика поме?у проверливост и вистина е следниов пример. Да претпоставиме дека пишувате стати?а за теори?ата X на неко? познат физичар. Теори?ата X ?а об?авиле академски списани?а. Според тоа оваа теори?а е соодветен матери?ал за стати?а во Википеди?а. Но во текот на пишува?е на стати?ата, лично се сретнувате со ово? физичар, и додека пиете кафе со него, то? ви вели: "Во суштина, сметам дека теори?ата Х е ?убре". Иако ова сте го слушнале од самиот автор, фактот дека то? тоа ви го кажал не можете да го влкучите во стати?ата. Читателите не знаат ко? сте вие. Не може да го оставите сво?от бро? на телефон за да може секо? заинтересиран директно да се ?ави и да ?а провери из?авата. Дури и кога би можело, зоошто би ви верувале?

Да претпоставиме дека сте цврсто убедени дека ова ново сознание треба да биде об?авено на Википеди?а, биде??и ако тоа не го направите не би било чесно и професионално. Како би можеле тоа да го направите? За да ово? податок биде прифатлив за Википеди?а, би морале да стапите во контакт со неко? издавач на весник или неко?а агенци?а со добар глас, пример знача?ните весници во Македони?а: Дневник, Утрински весник, ... и нив да им об?асните што ви рекол Физичарот. Можеби имате тонски запис од разговорот ко? што ?е го приложите, или можеби тие ?е ве интерв?уираат. Што и да изберат, вашата приказна ?е помине низ систем на проверки, слично како кога нешто се об?авува во некое стручно академско списание, вашата приказна би ?а проверил неко? новинар, уредникот на весникот, веро?атно и нивните адвокати и главниот и одговорен уредник. Физичарот би добил можност да одговори, исто и неговиот издавач, а би бил побаран и коментар од другите членови на академската заедница. Ово? начин на контрола и рамнотежа постои за да се осигура дека во весниците ?е се по?ават точни, вистинити и чесни приказни. Ово? процес Википеди?а не е во состо?ба да го понуди и од тие причини многу е вашно Википеди?а правилото: без оригинални истражува?а.

Друга приказна е тоа што поголемиот бро? од весниците во Македони?а не ги задоволуваат овие критериуми, па така речиси по правило секо?дневно се об?авуваат тенденциозни и непроверени и инепроверливи информации кои имаат за цел да манипулираат со сво?ата некритична читателска публика. Исто така недостатокот на професионални здружени?а кои об?авуваат стручни списани?а од сво?ата област на македонски ?азик поради малубро?но членство и недостаток на финансиски средтсва, битно се отсликува на можноста за проверливост на исказите и податоците. Дополнителна отежнувачка околност е непостое?ето на конзистентност и перманентно одржува?е на офици?алните веб страници на државните органи, почнува??и од на?високите државни органи па до органите на локална управа, т.е. речиси по правило после менува?е на владе?ачката гарнитура се менува и добар дел од податоците на мрежните места на соодветните органи.

Ако неко? од весниците ?а об?ави вашата приказна, во то? случа? би можеле податоците да ги вклучите во вашата стати?а на Википеди?а. Ме?утоа, ако не можете да на?дете некого ко? би ?а об?авил вашата приказна, или ако можете да обезбедите об?авува?е во извор ко? нема добар глас, тогаш на вашиот матери?ал не му е место во Википеди?а, дури и ако знаете дека е вистинит.

Тешко проверливи теми

Проверливоста се доведува во знак на праша?е кога се работи за статии кои содржат тешко проверливи факти или информации. Ако една стати?а покрива проблематика, чии факти и информации никогаш претходно не се об?авени некаде, или се об?авени во извори со сомнителен кредибилитет тогаш тешко се потрвдува вистинитоста на таквите факти и информации. Нивната проверка бара примена на оригинални истражува?а, но во правилото Што не е Википеди?а се вели дека Википеди?а не е место за об?авува?е на оригинални истражува?а. Неможноста за проверка според тоа е доволна за брише?е на ваквите содржини.

Некои Википеди?анци тврдат дека проверливоста е единствен критериум за одлучува?е дали неко?а содржина треба да биде задржана или не, па според нив секо? проверлив факт треба да биде внесен во стати?ата. Тие често пати аргументираат дека Вики не е харти?а - пред се мисле??и на фактот дека не постои просторно ограничува?е.

Некои други Википеди?анци тврдат дека критериумот за проверливости не е доволен, па мора да се вклучат и други услови. Првенствено се нагласува значе?ето на исказот. Исто така се тврди дека потпира?ето на правилото на проверливост води кон тенденци?а на собира?е на интересни но небитни ситници. Пример, трачевите можат да се проверат во бро?ни дневни весници, додека пак настаните од минатото тешко се проверуваат во автентични документи. Тие сметаат дека ово? пристап е лош биде??и води кон намалува?е на кредибилитетот на целиот проект.

Сепак, само затоа што неко?а информаци?а може да се провери, не значи дека Википеди?а е вистинско место за не?зино об?авува?е.

Поврзано

• Што не е Википеди?а
• Критериуми за вклучува?е на биографии и
• Автобиографи?а за раз?аснува?е кои критериуми се користат при одлучува?е дали да се вклучат биографски статии.